SHKRUAN: GANI MEHMETAJ
Jeta në vrimën e miut
Para se të zbriste në bodrum Besmiri banonte në katin e dytë të po kësaj ndërtese. Ideja për fshehje në bodrumin e zymtë e të lagësht i lindi shumë më herët: në valën e arrestimeve dy muaj para nisjes së bombardimeve. Shoku i tij i punës ishte mjeshtër i ujësjellësit, çelësat e bodrumit i mbante ai, e kontrollonte ndonjëherë gjendjen, kështu që gati askush nuk e dinte saktësisht për çka shërbente kjo hapësirë. Asnjëherë nuk i shkoi nëpër mend se një ditë do të vendoseshin në këtë qymez që kundërmonte. Shoku e thirri në çastin e fundit, që ta braktisnin apartamentin dhe vendin. Një herë e kaloi natën në bodrum, kur u hap fjala se do t’i arrestonin të gjithë burrat e lagjes.
Më vonë vuante nga dyshimet se a ishte mençuri që u vendos në bodrum, apo duhej t’ia mbathte përtej kufirit si miku i tij. “Të isha më i mençur nuk do të dridhesha në bodrumin e lagësht “, i thoshte vetes kur nisnin të gërhisnin të tjerët pranë tij. Miku e kishte një shtëpi pushimesh në Ulqin, u afroi mikpritje. Nuk e kuptonte më vonë çfarë besimi të patundur krijuan se s’kanë ç’u bëjnë forcat armike.
Në varfërinë dëshpëruese e mungesat e shumta, vështirë të përshkruhej dhoma e ngushtë me një kuzhine të improvizuar, të ndarë me perde të holla si në teatrot kineze të hijeve, me lagështinë që nuk thahej as ditëve me vapë. Fryma u zihej ende pa nisur lëvizjet. Pak javë më parë shërbente për rraqe të pavlera, pika nga kontrolloheshin nyjat sanitare të kanalizimit e ujësjellësit. Dritarja e vogël, e mbërthyer me grila metalike nga brenda, binte skaj trotuarit sipër kokave të tyre. Ndërkaq, muret e trasha të themeleve të ngrehinës e mbronin nga rruga; tavani i ulët e izolonte zhurmën, që të mos dëgjohej në katet e sipërme, ku banonin fytyra të cilat kurrë më parë nuk jetuan në këtë lagje. Nga vrima -dritare, megjithatë vinin zhurmat e natës, shpesh dëgjoheshin kumbueshëm, pasi kalonte zukama e aeroplanëve bombardues. Makthi u shtohej kur zhurma e hapave i afrohej bodrumit, strehimores së fshehtë. Patrullat e policisë nuk pushonin deri në mëngjes, si të vraponin pas hijeve të veta.
Natën vonë të rriturit i lodhte gjumi. Secili për hesap të vetin niste të gërhiste, dikush mbllaçiste me gojë, tjetri lëshonte klithma të mbytura që ia zinin frymën, i katërti bisedonte në gjumë me dikë, kurse një tjetër lirohej nga gazrat. Në bodrumin e ngrehinës pesëkatëshe u vendosëm tri çifte moshash të ndryshme: Besmiri me gruan, nëna e babai që erdhën disa javë më parë nga katundi, motra me burrin, duke tërhequr prapa dy kalamaj adoleshentë, që s’linin gjë pa bërë. Kur nisnin zhurmat ata fshiheshin prapa nënës së tyre, shpërthimet e bombave ua humbnin pusullën fare. Kur klithnin ua mbyllnin gojën, duke i shtrënguar të mos e humbnin kontrollin. Të tjerët e frenonin veten, megjithëse të gjithë dridheshin. Bebëzat e zmadhuara ndiqnin çdo krismë.
Pleqtë flinin në një krevat të improvizuar fare afër lavamanit, ku përgatitej njëkohësisht ushqimi në një furnelë gazi. Gjyshja uloke rrallë ngrihej nga shtrati, por edhe kur ngrihej i duhej ndihma e të tjerëve. Motra zevzeke me dy kalamaj, që s’pushonin asnjëherë se ankuari, natën e bënin në një të ndarë me një derë parafabrikati, që kishte gufuar nga lagështia. Tualeti i vogël, në fund të dhomës, ua zinte hundët nga kundërmimi. Era bëhej e padurueshme kur nuk kishte ujë.
Deri në drekë gati askush nuk pipëtinte. Bënin gjumë për shtatë palë qejfe.
Pastaj uria sikur ua kujtonte se është koha të hapnin sytë e të nisnin ditën e re. I pari zgjohej çuni i madh Genci topolak e faqe të mbushura. Racionet e përgjysmuara nuk e dobësuan.
-Tanë natën më griu unja! – i thoshte nënës në cepin tjetër të shtratit portativ, me zë të vogël, por duke mos pushuar derisa ajo këndellej mirë.
Halla përpiqej të vidhte edhe ndonjë minutë gjumë, por Genci niste të përsëriste: – Jam untë!
Zhurmën e tij e ndiqnin të tjerët, sikur mezi prisnin një shenjë zgjimi e jete. Hidheshin me rrëmbim nga shtrati. Secili drejtohej nga tualeti. Këtu nisnin peripecitë e ditës së re. Tualeti i ngushtë nuk i zinte të gjithë, ndërsa të gjithë mësynin si ta bënin me fjalë. Asnjërin nuk e shquante durimi të priste, tundeshin në vend nga sikleti, ndonjëri mbahej në vete. Andrallat i ndiqnin me ujin që mungonte, me ushqimin e paktë që nuk mjaftonte, me ankesat me zë të ulët.
Kotësia e ditës i tromakste sikur të shullëheshin në rrezet e diellit. Ndonjëherë acaroheshin. Atëherë fillonin zënkat, të cilat zgjasnin me ndonjë ndërprerje në kohë dreke deri në fillimin e alarmit.
Ndodhte që zënkat të ndërpriteshin befas, kur dëgjoheshin hapa nëpër shkallët e hyrjes. Zhurma e hapave herë rritej, herë zvogëlohej, varësisht a futeshin në ngrehinë, apo largoheshin nga ngrehina.