SHKRUAN: GANI MEHMETAJ
Për fatin e mjekes me të dy vogëlushët nuk u mor vesh kurrë. Vinin eshtrat e të vrarëve nga përtej kufiri, gjendej ndonjë varr masiv e shpresohej, por emri i saj nuk figuronte në asnjë listë.
Njerëzit nisën të harronin, plagët po thaheshin ngadalë, koha po e bënte të vetën. Ajo që më zemëronte ishte triumfalizmi i një grushti përfituesish të luftës e budallenjtë që u shkonin prapa. Ata donin të harronin me çdo kusht të vrarët, të çnjerëzuarat, të zhdukurit, ata luftës po i qaseshin si spektakël filmi, ku vilen trofe. Tragjedinë e vuajtjet e pafundme i shndërronin në epope të trimërisë, në euforinë e fitimtarit. Timpani i veshëve të çahej nga fanfarat e zhurmat festive.
Po njerëzit që u vranë? Po gratë e çnjerëzuara që s’pati kush t’i mbronte?
Nga familja e zhdukur mbaj në kuletë fotografinë e zverdhur: dy vogëlushët engjëllorë me nënën e tyre dhe të atin, që e mora në dhomën e saj, natën kritike pasi ikën policët. Sa herë më mbërthen sëkëlldia, shikoj fotografinë, ndërsa më acaron dyshimi i vazhdueshëm: athua bëra sa duhet që ta zbardhja fatin e saj?
Kërkova në të gjitha varret masive në vend, kapërceva disa herë kufirin me përfaqësues ndërkombëtarë për të hulumtuar në Serbi, ku kishte shumë varre masive. Asnjë gjurmë të emrit të saj, asnjë dëshmi tjetër jashtë pallatit ku banoi.
– Mos u merr me gratë e çnjerëzuara, do të hapësh shumë plagë! -më tha një mik.
– Merru me rastin konkret. Pakkush dëshiron ta mësojë të vërtetën, njerëzit duan t’i harrojnë gjërat e shëmtuara.
– Por e kaluara nuk duhet të harrohet, – nisa ta citoj nuk e di cilin shkrimtar a mendimtar.
– Nuk thashë ta harrojmë të kaluarën as të vrarët, mirëpo si do t’u qasemi, a duhet t’ua hapim plagët edhe një herë atyre që i përjetuan shëmtitë?
Rrudha supet, nuk e dija.
– Ne nuk morëm pjesë në luftë, ne ishim viktima të luftës, vrojtues të heshtur, e të çnjerëzuar. Pamjet e luftës së ndyrë do të na ndjekin deri në fund të jetës. Me terrorin e tyre mujsharët testonin kufijtë e durimit njerëzor. Ajo që mbeti pas kësaj katrahure janë viktimat, plagët, rrënimet. Do të jetë vështirë që ekzemplarët eksperimentalë të shëmtisë t’i vësh në binarët e normalitetit, më fliste ai i mllefosur dhe i përhumbur njëkohësisht. Ia pohoja me kokë.
Ende e kam në kujtesë gjeneralin romak, Krasus, nga filmi “Spartakus”. Ai kryqëzoi 6.000 ushtarë të Spartakut nga Kapua në Romë. Viktimat e tij i kujtoja me kokë të lëvarur, të plagosur, të përvuajtur apo të vdekur, derisa gjenerali romak fliste me eufori në Senat. Ashtu më faniteshin femrat e çnjerëzuara, të mbërthyera në kryq, që e kalonin disa herë numrin e ushtarëve të Spartakut, ndërsa xhelatët e tyre flisnin me triumfalizëm nëpër media, në parlamentin e tyre.
Kolonat e femrave të çnjerëzuara, të mbërthyera në shtylla elektrike, më zgjateshin anëpërtej vendit, nga Hani i Elezit, përtej Besianës, në Merdar, duke kaluar në Kurshumli. Një kolonë e gjatë, e heshtur, e dëshpëruar, e pafuqishme, e pafundme, që e kërkoi ndihmën tonë, ndërsa ne nuk ua dhamë. Athua raportonin me triumfalizëm gjeneralët e kësaj lufte të ndyrë ku pati më shumë çnjerëzime sesa luftime.
Për herë të fundit kur dolëm në Merdar me mikun tim, u futëm në çadrat e bardha, ku bëhej klasifikimi i eshtrave: qindra mbetje të kufomave, të vrarë gjatë luftës. Mbase, në mesin e tyre ishte edhe mjekja e re me të dy engjëjt. Disa nëna qanin pa zë, duke u sjellë vërdallë, pa e gjetur asnjë shenjë të çupës, të djalit a të burrit, të tjerat shihnin të mpira. Një plakë mallkonte.
Nga dokumentacioni mësuam se s’kishte asnjë të dhënë a shenjë për atë që e kërkonim. Të dëshpëruar u kthyem në kryeqytet. Lamë prapa atmosferën mortore, hija e së cilës na ndoqi gjatë. U përpoqëm të hiqnin pamjet e të afërmve të pikëlluar e të përhumbur.
Kur u futëm nga ana lindore në qendër na priste atmosferë e euforisë festive: eshalonë të gjatë të ushtarëve të majmur, me rroba pune, përpiqeshin të imitonin parakalimin ushtarak të partizanëve, ndërsa mezi ecnin në vijën rreshtore. Një muzikë e zhurmshme me këngë luftarake të amatorëve, përhapej nga Stadiumi i futbollit, depërtonte deri te Hotel Grandi.
Sa ndryshonte atmosfera triumfuese e kryeqytetit me gjendjen e përzishme dyzet kilometra më larg, në pikën kufitare me Serbinë! Në qendër festohej për fitore të pamerituar, në kufi bëhej gjëma para eshtrave të paidentifikuar. E lashë veturën në trotuar, në rrëmujën e veturave të tjera dhe u futa në zyrë, duke mbyllur veshët me gishtërinj. Njëri më pa i habitur, tjetri më shigjetoi me zemërim.
“Çfarë festonin? Çnjerëzimet? Masakrat?”, hakërrohesha në heshtje, ndërsa shtrëngoja grushtet.
Prapë më dilnin pamjet e grave që rrinin ag e terr në kufi, duke pritur eshtrat e të afërmve, ato shpresonin se ata kurrë nuk do të vinin, sepse donin ta besonin që ata ishin gjallë, diku në burgjet e Serbisë, apo në punët skllavëruese nëpër arat e katundeve të humbura serbe, nga nuk mund të iknin. Kështu flitej për ngushëllim, kështu donin të besonin ata që nuk e gjenin djalin, burrin, vajzën.
Më vjen turp nga vetja, më vjen turp nga gjendja në të cilën jam katandisur, më vjen turp nga euforia e budallenjve. Në vend që të shohin realitetin esëll, nisin e bien në trans, duke recituar këngët e tyre.
Ndërkaq, fotografia e mjekes me bashkëshortin dhe me të dy fëmijët sikur ma kujtonte thënien e Eli Vizelit: “Të harrosh të vdekurit është njësoj sikur t’i vrasësh ata për së dyti”.
Nuk ishte vetëm harresa ajo që po e paralizonte kombin tim, ata i frustronte pafuqia për të kapur vrasësit e çnjerëzuesit.