SHQIPNÌA NË LUFTË

SHKRUAR NGA MUSTAFA MERLIKA KRUJA, 15 Gusht 1918

Nuk jemi aspak antarë të luftës; si për parime e ideale ashtu edhe për interesa të drejta vetore jemi me gjithë shpirtë kundra saj. Por, megjith’këtê, po t’a kërkojë interesa e atdheut, edhe luftës i themi, e prap me zêmër e me shpirtë: “mirë se erdhe!”

Nuk âsht fjala aty. Duem të kthjellojmë nji fakt, ashtu si ç’na del parasŷshë, pa prekë fare në parime, theoríë, ideale e as dëshire. Shqipnía a âsht në luftë a në paqë? Po i lâmë stërhollimet e shkencës juridike qi e sqyrton punën de facto a de jure ; stërhollime sofistike qi na japin nji përgjegje me dy faqe. Por po pyesim vetëm de facto, do me thânë nj’ ashtu si po na e shohin punën sŷt e po na e ndëgjojnë veshët : si ç’âsht me të vërtetë. E at’herë pra Shqipnía gjindet në luftë, dash’ a pa dashë, qyshë kurë ka shkelë kâmb’ e huej mbi tê, duke e bâ me marrë pjesë prej çdo farë efektesh të luftës. Shbarkimi i ushtríve italiane në Vlorë e kalimi i Serbo-Malazezve nëpër tokën t’onë fatkeqe do të thirrshin, do e mos, edhe ushtrít e anmiqvet të tyne mbrêndë.

Me të vërtetë, Austro-Hungarët e Bullgarët nuk vonuen me i ndjekë, kâmbë më kâmbë, të mundëmit e tyne deri n’ Adriatik, ku hasën më nji tjetër fuqí mâ të fortë, me të cilën nuk mjaftoi nji pushkim i vogël si me të parët aty e këtu nëpër pyjet e sukat e Shqipnís; por u desh me bâ nji luftë të vërtetë me të tâna mjetet tokësore, detësore e ersore: luftë qi ka me mbaruë, pa dyshim, edhe ajo, vetëm me paqën e përgjithshëme.

Sod lufta nuk ka në atdheun t’onë atê ngjyrë qi kish në fillesët: at’herë ish ndërmjet Austro-Hungarvet e Bullgarvet më njênën anë dhe Serbo-Malazezvet më tjetrën. Sod vêndin e këtyne të mbrapëmet e zânë Italianët; Bullgarët e Frêngjit mund të mos i numurojmë mbasi përbâjnë nga nji pjesë të vogël të secilës anë.

Pra lufta në Shqipní sod thuhet austro-italiane. A âsht’ me të vërtetë thjesht austro-italiane, edhe tue i lânë më nj’anë Frëngjit e Bullgarët? Jo! Ku po bâhet lufta? Në Shqipní! Cilat qytete e katunde po shkretohen prej kësaj lufte? Të Shqipnís! E díjmë fort mirë se do të gjindet kush me na u përgjegjë prej të huejsh se Shqipnía ishte e âsht vetvetiu nji shkretinë e s’ka ç’i bân e ç’i prish lufta!… Edhe na e díjmë qi vêndi i ynë s’âsht nji Belgjikë. Por na popullin t’onë e të Belgjit mundemi me e krahasue me dy njerëz, nga të cilët i pari âsht’ i zoti i sa milionave prej çdo farë nature dhe i dyti për shêmbëll ka vetëm pêndën e qevet e arat e tij edhe ksollën. Të parit po t’i digjet ndonjê pallat a t’i bâhet ndonjê milion dâm kurrgjâ e ligë nuk e ka gjetun, se ka tjera plot.

Por me iu djegë ksolla të dytit, me gjith’ ato dy fije rraqe qi ka mbrênda, ase të ketë rrezikun me i dalë duersh qetë, e ka gjetë gjith’ e zeza, âsht fikë. Do të thuhet se nuk âsht bâ luftë nëpër qytetet t’ona! U lutemi tepër miqvet dhe anmiqvet, të kenë mëshirë e arsye : nuk na e merr mêndja të ketë n’ Austrí e në Gjermaní ndonji qytet qi të ketë hangër bomba sa i mjeri Durrës shqiptar. Bomba me kuintala e me tonelata janë derdhë mbi tê e zjarme të rreptë, sa me u pà me 30 e 50 kilometra për së largu, janë shkaktue! Na nuk duem, as qi e sjellim ndër mênd fare t’u bâjmë qortimet veprimevet ushtarake të Aleatëvet. Nuk e kemi këtê fuqí as këtê kompetencë. Vetëm duem të themi nji të vërtetë për ata qi munden të kërkojnë me na mbyllë nji shtek për ditën në të cilën kanê me u këqyrë hesapet e gjithë botës e gjithë kombësívet qi kanë vuejtë më të kotë prej ksaj lufte.

E marrim lirí t’i shtojmë këtij kapitulli sall nji shënim të vogël : për me mêndue qi Shqiptarët nuk ndîejnë në zêmrat e tyne nji ankim mjaft të thellë e t’arsyeshëm kur shohin se falkojt’e Italís fluturojnë deri në zêmrën e anmikut mortar të saj, mun deri në Vienë, e s’bâjnë tjetër përveçse me lëshue teposhtë copa kartash ; ndjekin të tânë bregun e kundërt t’ Adriatikut tue hudhë bomba në Durrës e Shën Gjin të Shqipnís dhe prapë karta në Zara të Austrís ; duhet me i mbajtë a për njerëz të marrë e pa kurrfarë ndîesísh ase për sênde të sypërnatyrshme.

Shqipnía âsht në luftë ; bíjt’ e saj të veriut i pritën ushtrít austro-hungare e bullgare si dorën e Zotit, t’ardhme me u shpëtue jetën e nderën nga kthetrrat e anmikut të pashpirtë, i cili qyshë se i kish futun nën zgjedhë s’kish lânë mjet e mënyrë pa përdorë për me i stërfarë. Gjithashtu u përshëndetën me gëzim e brohorí Italianët e Frêngjit në Shqipnín e Poshtëme ku mizorít e Grekut kundra Shqiptarvet kishin kapërcye çdo farë kufîni qi njeh historía. Shqiptarët nuk u mjaftuen vetëm me nji tregim nderimi e sympathíe kundrejt shpëtimtarvet të tyne, por ngjeshën armët e formuen trupat e vet, qofshin të quejtun çeta a milisa, për me mos ua lânë thjesht të huejve primin e vêndit të tyne.

Kështu bânë të Veriut e kështu të Mesditës, të shtymë njêna palë prej mënís me Slavin dhe tjetra më Grekun. Por mâ në fund fati i qiti edhe përballë shoqi-shoqit. Megjithë këtê ata kudo qi kanë rà kanë qênë me mênde e zêmër të mbushme se gjaku i tyne âsht derdhë për me forcue të drejtat e kombsís shqiptare e t’atdheut shqiptar.

Le të dihet pra se Shqiptarët kanë bâ edhe mjaft sakrifice gjaku, e jo për tjetër por veç për shlirimin e kombsís së tyne nga çdo farë zgjedhe e huej e për sa të jetë jeta.

Në mos na rrêjshin lajmet qi po marrim nga burime të sakta, vëllaznit t’anë n’ Amerikë po bâhen gati të formojnë nji regjiment për me luftue nën flamurin kombtar për krahash me ushtrít e Besatarvet të Prêndímit. Kur të jetë puna me naltue flamurin kuq-e-zi përpara botës së qytetnueme nuk kemi veçse të përgëzohemi me bashkatdhetarët t’anë, kudo qi të jenë e me se do qi të mundohen për atê qëllim të shêjtë; sidomos kur të shohim se vêhet në lterin e sacrificit gjaku i lules së djelmnís s’onë, zêmra na mbushet me miratim për nisatorët e me shpresë për përtardhmen e atdheut.

Duem të besojmë se krênët e kësaj lêvizjeje të bukurmêndueme nuk do t’i kenë mbajtë larg sŷsh disa pika me rândësí kryesore të çâshtjes. Ku, në ç’ballë lufte do të luftojnë ushtarët t’anë t’ardhun prej Amerike? Pas mêndes s’onë atje, ku kombësía e flamuri shqiptar kanë nevojë mâ tepër të duken, të njihen e të konfermohen; atje, ku sheptiqisma drejt vjeftës e së drejtës s’onë tepron mâ shumë se kudo ; atje, me nji fjalë, nga âsht friga me i ardhë Shqipnís shuplaka mâ e rânda : në Francë, për krahnash me ushtarët e Wilsonit. Nuk duem të kemi pikë dyshimi se nji zâ i tmerrshëm qi na ka rà në vesh, pas të cilit regjimenti i ynë, a regjimentat t’anë të formuem n’Amerikë kanë me luftue në Shqipní! Rueina o Zot prej kobesh!… Kurrkund s’mund, s’lypset të vejë Shqiptari me luftue, ku ka gjasë me i dalë në grykët të pushkës nji vëlla i veti.