NR. 374482 – Viti 1824
Bibliothèque de la Ville de Lyon
Don Morin Pons
NJOFTIM
MBI PASARDHËSIT E
FAMILJES L’ANGE (ANGJEL, ENGEL, ENGJËLL)
PREJARDHJE NGA SHQIPËRIA DHE E STREHUAR NË FRANCË PREJ VITIT 1466;
NË MBËSHTETJE TË TË DREJTAVE TË MARKEZIT ENGJËLL KOMNENIT
(L’ANGE COMNÈNE, MBI PERANDORINË E KONSTANTIONOPJES DHE VEÇANËRISHT MBI SHQIPËRINË)
Armët e familjes Engjëlli ishin të përbëra nga një yll argjendi me pesë cepa, siç e mbanin shqiptarët në rondele, dhe gjysmëhëna e argjendtë sipër saj, e dhënë për stemën e qytetit të Kostandinopojës nga Konstandini i Madh; me kurorën perandorake greke, me moton në greqisht dhe e përkthyer këtu në latinisht: Nomine Ange et omine; i rrethuar nga urdhri i kalorësve engjëllorë, i krijuar në vitin 1185 nga perandori Isak Engjëlli, dhe veçanërisht nga një Shën Gjergji i hipur mbi kalë, duke luftuar dragoin.
NGA SHQIPËRIA DHE GREQIA NËN DESPOTATIN E PERËNDIMIT
Sipas Strabonit, një bashkëkohës i Tiberit, shkrimet e të cilit janë shumë të vlerësuara për saktësinë dhe precizitetin e tyre, Shqipëria ishte një pjesë e Ilirisë së lashtë, të cilën grekët e ndanë në barbare dhe greke. Pjesa barbare përfundonte në Lissus ose Alessio (Lezhë), mbi Croïe (Krujë), në bregun e djathtë të Drinit. Për sa i përket Ilirisë greke, ajo shtrihej nga Epydaume ose Durazzo (Durrësi) në malet Aeroceraunes dhe deri në qytetin e Artës, në gjirin e atij emri, që më parë mbante atë të Ambracie.
Shqipëria ka një gjuhë të vetën, me të cilën janë evidentuar fjalë, shprehje të marra në gjuhë të popujve të huaj që e kanë dominuar në kohë të ndryshme, apo që vetëm kanë bërë tregti me të në kohë të ndryshme. Prandaj, shqiptarët nuk janë koloni e asnjë kombi dhe kanë të njëjtën origjinë me grekët.
Sa i përket rregullave (adeteve) dhe zakoneve të veçanta të shqiptarëve, kulturës së territorit të tyre, iluminizmit të tyre në arte e shkenca dhe fenë mes tyre, veçsa ndonjë variacioni nuk duhet të kenë përjetuar ndryshime në këtë drejtim.
Gjatë republikës, grekët njiheshin me karakter të dobët, mendjelehtë, të pasionuar pas arteve; të pavëmendshëm ndaj çdo lloj pasurie, madje edhe ndaj kultivimit të tokës. Gjithashtu ata që asokohe aspironin t’i qeverisnin nuk kishin gjë tjetër për të bërë, veçse të kërkonin t’i kapnin me elokuencën e tyre, me festivale dhe lojëra, të mbështetur në mënyrë të mrekullueshme nga një kult fetar kryesisht ideal.
Nën mbretërit paraardhës të Pirros dhe nën atë princ aq të frikshëm për romakët, qytetërimi në Iliri, dhe veçanërisht në Ilirinë Greke, ishte në një shkallë shumë të lartë përsosmërie dhe në mënyrë të pakrahasueshme mbi atë të të gjitha vendeve fqinje. Pastaj, dhe në periudha të ndryshme të jashtëzakonshme, shkatërrimet e maqedonasve, pushtimet e galëve, dominimi i romakëve, dhuna dhe grabitja e njohur nga prokonsujt e tyre dhe ushtarët e tyre i shkatërruan këto vende kaq të lulëzuara në të kaluarën dhe pjellorinë e të cilëve, që u citua nga prodhimet e tyre sa të bollshme aq edhe të admirueshme. Paul-Émile, ndër të tjera, republikan i zjarrtë, i pangopur dhe çnjerëzor; plaçkiti gjithë Ilirinë, mori kënaqësi ta mbulonte me rrënoja e hi; ai përfundoi duke i shkatërruar edhe banorët dhe i dorëzoi në skllavëri si ndëshkim për dashurinë e tyre për pavarësinë e vendit të vet.
Shqipëria, si gjithë Greqia, e cila ishte bërë pjesë e Perandorisë Perëndimore dhe e lidhur me patriarkanën e Romës, u copëtua nga mosmarrëveshjet midis ritit grek dhe ritit romak, aq më tepër fatale për perandorinë e Romës, që perandorët u përzien personalisht shumë herë, si teologë, dhe në dëm të autoritetit sovran, në vend që t’i zvogëlojnë kundërshtuesit në heshtje, nga një qeveri më e dëgjueshme dhe më e fortë.
Ardhja e kryqtarëve në Kostandinopojë ishte një tjetër plagë e madhe për grekët, pa u dhënë atyre asnjë avantazh. Më pak të qytetëruar se grekët, më shumë fanatikë se fetarë, dominimi i tyre i përkohshëm u karakterizua nga plaçkitje dhe rrënime. Pasi i trajtuan grekët si popuj të pushtuar, ata u dëbuan nga Kostandinopoja nga Michael i Parë, Paleologu, i cili pushtoi perandorinë (1).
Në atë kohë, shtetet e perandorisë ishin ende në Evropë dhe ishin edhe në Azi; të gjitha institucionet ishin të rregulluara keq, madje edhe e drejta e trashëgimisë në fron. Popujt, të dalluar nga feja dhe nga zakonet e tyre, vazhdimisht bënin përpjekje për tu hequr nga zgjedha e perandorisë dhe më në fund, paleologët u përgatitën për përmbysjen e saj, sepse kishin toleruar në mënyrë të pandjeshme vendosjen e muhamedanëve në shtetet e tyre evropiane.
Historia e së kaluarës duhet të jetë e paharrueshme për të ardhmen; sepse e kaluara vetëm e riprodhon veten në forma të ndryshme. E kaluara duhet të jetë udhërrëfyese e qeverive; popujve, madje edhe individëve.
Kombi shqiptar pa në mesin e tij lindjen e tre heronjve, bëmat e të cilëve nuk do të fshihen kurrë nga kujtesa e njerëzve: Pirron, mbreti i Epirit; Aleksandri, Mbreti i Maqedonisë; Skënderbeu, Mbreti i Shqipërisë së Epërme.
Pirro, i thirrur në ndihmë të Tarentinëve, humbi aksidentalisht kur përmbysi republikën romake. Aleksandri ishte pushtuesi i një pjese të Azisë. Skënderbeu, me fitore tingëlluese, ndaloi shpërthimin e muhamedanëve që sapo kishin pushtuar Perandorinë e Lindjes dhe kërcënonte me përmbysje të gjithë të ashtuquajturin krishterim.
Kombi shqiptar zë një territor të gjerë në detin Adriatik, gjë që e vë atë në pozitë të pjesëmarrjes në tregtinë detare ndërmjet kombeve, nën mbrojtjen, veç tjerash, të ishullit të Korfuzit, që është një vartësi e vjetër. Malet e saj, në raport me fushat, janë të ndjeshme ndaj ofrojnë një mbrojtjeje të madhe reciproke. Aleatët e saj natyrorë duhet të kenë qenë: Republika Federale e Moresë, Austria, Mbretëria e Napolit, Franca dhe Anglia. Ajo ka treguar, në çdo kohë, se çfarë mund të ishte nën një qeveri monarkike të mirëkoordinuar dhe nën një ligj të përbashkët.
Më në fund, kombi shqiptar nuk do të harrojë se pas marrjes së Kostandinopojës në 1204 (1),
dhe ngritja e Baudoiu, konti i Flanders, Theodore Angjelit (Engjëlli), i biri i Gjon Engjëllit, sebastokratori (titull bizanzin ose udhëheqsokrat) i Perëndimit dhe nipi i Konstandin Engjëllit, i Filadelfus në Akarnani dhe i Theodora (Comnène) Komnenit, ishte trashëgimtari legjitim, me të drejtën e pasardhësit, i perandorit Alexis Engjëlli, i biri i perandorit Isaac d’Ange (Engjëllit), kushëriri i tij i parë, si i biri i Andronic Engjëllit, vëllai i Gjon Engjëllit, babait të tij; njëri dhe tjetri, biri i Konstandin Engjëllit të Filadelfit; se, pasi u përpoq më kot të mbizotëronte të drejtat e tij legjitime për fronin e Kostandinopojës dhe në përjashtimin e të gjithë të tjerëve, kundër pabesisë së kryqtarëve, Teodori Engjëlli u tërhoq në Shqipëri, djepi i të parëve të tij, dhe vazhdoi të sundonte, si despot (1), popujt luftarakë të Perëndimit, dashuria dhe besnikëria e të cilëve ndaj pasardhësve të vet ruajtën pavarësinë e tyre nga çdo sulm deri në vitin 1337 (2), kur sovraniteti i Shqipërisë u bashkua me perandorinë, nga Andronicu, Paleolog, i njohur si Plaku, gjatë pakicës së despotit Nicefor III, të racës së Engjëjve, ribashkimi që ishte pararendës i pushtimit barbar të muhamedanëve të këtyre vendeve të bukura.
Për më tepër, nëse Perandoria Lindore u nënshtrua tre shekuj më parë nga një hordhi e madhe, një armik i paepur fanatik me emër të krishterë, faji është më pak për shkak të pakujdesisë dhe frikacakëve të sovranëve të saj sesa formës jo të plotë, të pamjaftueshme, anarkike të qeveria perandorake, e cila kishte shkuar përtej despotizmit pa arritur ende një liri të rregulluar mirë. Le të mos harrojmë, pra, se, gjatë rrethimit të Kostandinopojës, ku perandori Kostandin Paleologu, tregoi aq guxim dhe aq shumë luftë për vdekjen, në kohën e nënshtrimit dhe të shfarosjes; grekët ende diskutonin mbi meritat e ritualit grek ose ritualit romak.
Tani grekët, sinqerisht fetarë nga kujdesi i vazhdueshëm, fjalët ungjillore, shembulli i virtyteve private të barinjve të tyre, do të ecin njëzëri drejt çlirimit të atdheut të tyre, nën thirrjen hyjnore dhe nën flamurin e kryqit që u dha atyre fitore nën Konstandinin e Krishterë, të Madh. Sa u përket sundimtarëve të Evropës, ata ishin aq të shkujdesur sa paraardhësit e tyre ndaj perandorit.
Kostandin Paleologu, i cili më kot kërkoi ndihmën e tyre në favor të çështjes së të gjithëve për të ashtuquajturin krishterim, të paktën grekët do të kenë kërkuar në këtë moment neutralitetin e tyre, në vend që të ndjekin fshehurazi impulset e një politike të rreme, antikristiane, të errët dhe çnjerëzore, të diktuar nga një ambicie gjigante, të pafuqishëm për të bërë mirë dhe gjithmonë të aftë për të dëmtuar. Zoti dhe ligji ynë do të jenë motoja e grekëve, me të cilën ata do të arrijnë të vetëm të këpusin zinxhirët e tyre, të çlirojnë të gjithë Greqinë ose të vdesin.
Greqia njihet si barriera natyrore e Evropës kundër hordhive të Lindjes, fanatizmi i të cilëve u mjafton për të guxuar çdo gjë; pasi Polonia është kundër atyre të Veriut, që janë bërë ushtarakë dhe të privuar nga gjithçka.
Kauza e grekëve është tani, më shumë se kurrë, ajo e Evropës. Prandaj, ndërmarrja e tyre për çlirimin e atdheut të tyre nga zgjedha e muhamedanëve është më fisnike, më legjitime, më e guximshme, më e krishtera dhe më e shenjta që na ka rrëfyer historia e shekujve.
SHËNIM
Emri L’ANGE (ENGEL, ANGJEL, ENGJËLL) është i përbashkët për disa familje fisnike, në Francë dhe madje edhe jashtë saj, origjina e të cilave, eshtë padyshim e ndryshme, megjithatë mund të shkaktojë shumë përbuzje, shumë gabime në kërkimin e dokumenteve, titujve që duhet të kenë të bëjnë ekskluzivisht me secilën prej këtyre familjeve, nëse kryhet pa parreshtur, dallueshmëri dhe një këmbëngulje kokëfortë. Ekstrakti i mëposhtëm, ndonëse i paplotë, i marrë, para revolucionit, në bibliotekën e mbretit dhe atë të Saint-Germain-des-Prés, etj., dhe në historianët, ofron shkurt ekzistencën e këtyre familjeve të ndryshme dhe në të njëjtën kohë sa mund të jemi të ekspozohet për t’i ngatërruar ato.
1 °. Sipas Guillaume Paradin, në historinë e tij të Lionit, Boso de l’Ange përfshihet në mesin e zotërve që u betuan dhe nënshkruan, në Lion, në vitin 1269, njëfarë kompromisi me kapitullin dhe banorët e qytetit të Lionit.
2 °. Theseque of Normandy, citon, në 1271, një Guillaume de l’Ange (Uilliam të Engjëllit), i cili ecën për Guillaume Tirel, i cili i detyrohet një kalorësi për peshkopin e Lisieux.
3 °. Në bibliotekën e mbretit gjejmë origjinalin, pergamenën, një faturë të dhënë nga Pierre Engjëlli, kalorësi, Bernard Froment, arkëtar i Dukës së Normandisë dhe Guyenne, 27 gusht 1346, për një shumë prej dyqind frangash, të cilën Duka (thuhet) e kishte dhënë me një hir të veçantë.
4 °. Në aktet e Rhimer-it, gjejmë Eduard I’Ange (Engjëllin), shefin, në vitin 1357, rob lufte në Angli, pasi kishte marrë leje, me pesë nga shokët e tij, për të ardhur në Francë për të kryer punët e tyre private atje dhe për t’u kthyer në Angli. .
5 °. Një faturë nga Eduard l’Ange (Engjëlli), kalorës, për pranuesin e Amiens, 17 korrik 1363, për shumën prej njëzet e gjashtë frangash, trembëdhjetë sols katër mohues, të cilat ai kishte të drejtë t’i merrte, çdo vit për jetën, për këtë recetë.
6 °. Kontrata martesore e Eduard l’Ange (Engjëllit), në vitin 1364, e cilësoi kalorës Viscontit të Troyes. Raportuar në gjenealogjinë e shtëpisë së Pruneló.
7 °. Origjinali, në pergamenë, i një raporti të arrestuar dhe vulosur nga Pierre de l’Ange (Pjetër Engjëlli) , pronari, Lordi i Lagarde, komisioneri për të shqyrtuar njerëzit e armatosur, duke qenë në Châtillon-sur-Seine, 22 prill 1497, nën komanda e z. de Grâville, admiral i Francës.
8 °. Origjinali, në pergamenë, i një letre patentë nga Louis XII, e 9 shtatorit, 1503, drejtuar François de Ricourt, pronari, duke porositur të bënte orën, në mungesë të marshalëve të Francës, duke marrë parasysh fisnikërinë e tij dhe shërbimet e saj ; dhe kjo (thuhet) në vend të Pierrë l’Ange ( Pjetër Engjëllit), i cili atëherë, jo shumë kohë më parë vdiq.
9 °. Sipas Guichenon, në historinë e tij të Savojës, Gérard de I’Ange, kalorës, u emërua arbitër, me Hugues Izard, për të kufizuar disa toka midis Philippe, kont i Savojës, dhe zotit të Beutjeu, në 1281.
10 °. Humbert de l’Ange, kalorës, ishte i pranishëm, me kalorës të tjerë, në 1334, në armëpushimet midis Filipit të Savojës dhe Dauphinois.
11 °. Guillaume de I’Ange, zoti i Solier, zoti i Toulougeon, si dhe disa kalorës të tjerë, ishin të pranishëm në homazhet e bëra nga Jean de Rongemont, zoti i Corlier, Humbert, zoti i Thoire dhe Villars, në ditën e Sint- Vincent, në 1336.
12 °. Claudine de l’Ange u martua, në 1522, me Claude Guy de Burges, pronar.
13 °. Homazh i bërë për François Ier, dmth 16 Prill 1536, pas pushtimit të Bresse, nga Guy de Burges, fisnik, për tokën e Solier, që i përket Claudine de l’Ange, gruas së tij.
14 °. Letër patentë nga Charles IX, që mbante dhuratën e detyrës së këshilltarit në Parlamentin e Bordos, në favor të të dashurit dhe të shtrenjetit të tij Gjon Engjëllit të Luksit, në konsideratë të shërbimeve të mira dhe të këndshme që ai i bëri mbretit; 19 prill 1568.
15 °. Në një kronikë të vjetër të Bordosë nga viti 1553, gjejmë Bertrand de l’Ange, jurat de Bordeaux.
16 °. Jean l’Ange përfshihet në mesin e këshilltarëve të Parlamentit të Tuluzës në dhjetorin e fundit 1626.
17 °. Në disa histori të qytetit të Lièges, lexojmë se Laureat de Méant, i lindur më 1550, dikur Mambour, këshilltar i Lièges, ishte djali i Pierre de Méant, dikur Mambour dhe kryetar, dhe i Isabelle de l’Ange, e bija e Laurent de l’Ange, kryetar i Lièges dhe Marie Raket.
18. Rerre de l’Ange ishte një nga deputetët e qytetit të Lille, në pronat e mbajtura në Ghent, në 1484:
19 °. Martesa, 26 mars 1658, midis Marię de l’Ange, vajzës së Pierre de l’Ange, zotit të Chastellier, dhe Charles de Surgères des Granges, kalorës.
20 °. Louis de l’Ange, Christophe de Servant dhe këshilltarë të tjerë në oborrin e principatës së Portokallisë, vazhduan me regjistrimin e disa pushteteve të dërguara nga guvernatori i principatës së përmendur dhe bënë betimin e ri për besnikëri, në pritje të vdekjes së Maurice, Princi i Nassau, 15 maj 1625.
21 °. Dong i letrave të një akti që përmban faturë të dhënë nga z. François de l’Anges Montmirail, kalorës, guvernator i mbretit të Prusisë, të Neuchâtel, në Zvicër, ata dhe trashëgimtari i z. Frédéric de l’Ange Montmirail, kalorës, president në oborrin e parlamentit në Orange, te M. Henri de Pourcelets, marquis de Servière, dhe messire de Brancas de Forcalquier, 276,560 fr. në kartëmonedha, pjesë e çmimit të tokës në Vitrolles, 1 mars 1702.
22 °. Së fundi, për të përfunduar këtë shënim, tashmë shumë të gjatë, do të vërejmë se në një tabelë të shtëpive fisnike që i dhanë fesë manastirit të l’ile Barbe (Ujdhesës Barbe), shkruan më sa vijon: “l’Ange (Engjëlli), shtëpi e mirë dhe e lashtë nga vendi i Bugey, e ndertuar që moti. Ekziston një tjetër në Nivernais, nga Angelo, e cila mban një yll argjendi në një kryq argjendi; dhe këta u bashkuan me l’Ange de Lyon, 1662.” Në të vërtetë, Philippe de l’Ange, baron de l’Ange, de Château-Renaud, de Villemenan, në Nivernais, mjeshtër i kampit të regjimentit të Nivernais, etj., i martuar, siç do të thuhet në njoftimin më poshtë, me Éléonore de l’Ange, të qytetit të Lionit, me kontratë të 1 prillit 1598.
Përgatiti : Sefedin Krasniqi
VAZHDON
