AGO AGAJ (1897-1994), Prefekti i Mitrovicës

Shkruan: Mexhid YVEJSI

Ago Agaj lindi me 7 mars të vitit 1897, në katundin Smokthinë, në Malësi të Vlorës, në Labëri. Mësimet fillestare i kreu në vendlindje, kurse ato të mesme dhe studimet e larta, në degën e agrikulturës, i kreu në Vjenë, Austri.

Në kryeqytetin e Austrisë, në Vjenë, kishte shkue për t’u shkollue në vitin 1909, kur ishte në moshën  12 vjeçare dhe aty qëndroi deri sa diplomoi, në vitin 1917.

Për shkak të Luftës së Parë Botërore nuk kishte mundësi m’u kthye në Shqipni. Për të jetue u detyrue me punue. Një vit punoi si agronom në Moldavi, ndërsa edhe një vit në Poloni. Në vitin 1919 u kthye përmallshëm në Shqipni.

Në vitin 1920 u bashkue me luftëtarët vullnetarë, në krye me Selam Musanë, kundër pushtuesve italianë., deri sa i larguan italianët me turp nga Vlora, nga Shqipnija, që duke ikur, kanë bërtitur, mama mia …!

Gjithashtu, në vitin 1920, me idealet e rinisë, mori pjesë  në Kongresin e Lushnjës, ku iu vunë themelet e Shqipnisë…

Për ngjarjet e qershorit 1924, ndër të tjera, Ago Agaj thotë:     

“Unë, edhe pse admiroja Zogun për veprimet e tij, e pashë se Noli ishte idoli ynë i lirisë së bashku me Gurakuqin, Fishtën e Koçulin. Dhe, u bëra me ta. Më ftuan dhe më ngarkuan të organizoja krahinat e Vlorës. I thirra lebërit dhe ata erdhën, më dëgjuan e nuk më kthyen fjalën. U formua batalioni i Vlorës dhe shokët më zgjodhën sekretar. Kështu, të organizuar, arritëm deri në Tiranë. Qëllimi, me sa më dukej mua atëherë, ishte që ta merrnin fuqinë jugorët e jo krahu i veriut. Noli qe historian e poet i mirë, por dështoi për shkak të pazotësisë në politikë. Zogu erdhi afër Tiranës e ai, kryeministri i vendit, i binte fyellit. Kur  Noli shkoi në Lidhjen e Kombeve për të kërkuar ndihmë financiare, i thanë të bënte zgjedhjet. Populli duhet të të japë besimin. U kthye në Shqipëri dhe iu drejtua Rusisë për ndihmë. Ajo mezi priste për këtë. Moska nuk kishte përfaqësues të saj në shtetet e Evropës, ndërsa në Tiranë erdhën nja 10-15 organizatorë rusë.”

Kur u ba Shqipnia, Ago Agaj punoi si drejtor shkollash bujqësore nëpër Myzeqe, punoi si agronom kudo që ishte nevoja  nëpër atdhe….

Kur ishte nevoja, Ago Agaj shkoi edhe në Mitrovicë, ku u caktue prefekt i qytetit?
Si ndodhi kjo?

Kur me 17 prill 1941, Mbretëria e Jugosllavisë u dorëzue, u pushtue, u coptue, atëherë, Xhafer Deva menjëherë bëri përpjekje të themeloi, të organizoi administratën e Mitrovicës me nëpunës, kryesisht, shqiptarë…..

Prefektura e Mitrovicës, me tri nënprektura të Vuçitërnës, Podujevës dhe Pazarit të Ri, të banueme me shumicë shqiptare, me kërkesën këmbëngulse të Xhafer Devës, pranë autoriteteve gjermane, gjermanët i kishin dhënë kësaj prefekture pakëz  “autonomi” nën Serbi.

Kjo “provincë autonome” drejtohej nga burra të shquar si Ferhat Draga, Rexhep Mitrovica e Bedri Pejani, por meqë kishte mungesë të madhe kuadërit shqiptarë të përgatitur për administratë, atëherë Xhafer Deva kërkoj ndihmë nga Tirana, Shqipnia…

Ndër të parët që erdhën në Kosovë ishte Ago Agaj, sepse e donte shumë Kosovën, me vete kishte një grup specialistësh vullnetarë shqiptarë, si nëpunësa finance, mësues,  veterinerë, infermerë, doktorë etj..

Si prefekt i Mitrovicës, Ago Agaj jo vetëm që punoi me ndershmëri, por edhe e  organizoi luftën,  e luftoi kundër bandave çetnike deri në Serbi. Një kohë, gjatë Luftës së Dytë Botorëre, në vitin 1943, Ago Agaj ka shërbye në Tiranë si Ministër Ekonomisë Kombëtare. Kur komunistët e morrën pushtetin në Shqipni dhe e vendosën diktaturën staliniste, si shumë atdhetarë shqiptarë, Ago Agaj u largue nga Shqipnia dhe për disa vjet jetoi në Itali, Egjipt e Libi. Prej kontinentin afrikan u shpërngul në kontinentin amerikan….

Ago Agajn, këtë figurë të shquar, për herë të parë e kam takuar, me një gëzim të pa përshkruar! E kam takuar me 5 shtator 1973 në Teqenë Bektashiane në Taylor, afër Detroit-it, në shtetin Michigan të Shteteve të Bashkuara të Amerikës…     

Baba Rexheb Beqiri (1901-1995) ishte ai që na njohtojë…Isha duke lexuar në bibliotekën e teqesë kur erdhi Baba Rexhebi e më tha me përzemërsi: “Mexhid, të lutem, lëre librin pakëz, eja me mua, më muarr për dore dhe zbritëm në kuzhinën e teqesë, ku Ago Agaj ishte duke pirë kafe me Dervish Arshiun e Baba Bajramin, dhe më tha: “Ja, ky është z.Aga Agaj, kosovar nga Vlora! Të gjithë qeshëm…” Atëherë iu drejtue z.Ago duke i thanë: Ky djal është Mexhid Yvejsi, nga Gjakova, vendlindja e Baba Bajramit…”

Në fillim nuk e kuptova, as që kisha idenë  se si mund të quhet një vlonjat kosovar…!
Por, brenda ditës, në muhabet e sipër, mësova aq shumë prej tij, sa nuk e përmbledhë asnjë enciklopedi…! Në mbrëmje, z.Aga Agaj më dha dorëshkrimin e librit :Miloshi Heroi i Kosovës” duke më thënë: “Lexoni e pastaj bisedojmë!”
E lexova brenda natës, nuk fjeta tërë natën! Një libër i vogël, por me vlerë të madhe…

Të nesërmen ia dorëzova, duke i thënë: Mash’Allah! T’lumshin duert! Atëherë, z.Ago më thotë: “Lum qofsh! A keni mundësi me më ndihmue rreth librit, para se ta botoi? Më duhen disa fotografi nga vendi i ngjarjes, ku u zhvillue Beteja e Kosovës? Po, kjo punë u krye, iu përgjigja! U gëzue shumë e më përqafoi fortë!

Brenda muajit më erdhën nga Amserdami mbi tridhjetë fotografi në një zarfë, që i kishte fotografue një shok i imi , atëherë student i drejtësisë në Universitetin e Prishtinës, Fatmir Rudi, nga Gjakova, i cili i kishte fotografue vendet kryesore, kurse filmin e kishte dërgue në Amsderdam, për çështje sigurie dhe aty fotografitë janë zhvillue, prej atyhit më janë dërgue…!

Z.Ago Agaj ishte një burrë i rrallë, i sjellshëm, i kulturuem, besimtar, atdhetar, i ditur, i ndritur, kishte pak fjalë edhe pse ishte një enciklopedi e gjallë…! Herë pas here shkruente e botonte punime, studime, në revistat  e hueja, në veçanti, gjermane, por edhe në shtypin e mërgimit si “Shejzat” e Romës, “Dielli” e Bostonit etj.

Përmbajtja e shkrimeve të tij përfshijnë disa lëmi: si studime historike, gjurmime folkllorike, kujtime etj. Përveç librit : “Miloshi Heroi i Kosovës” (Legjendë- kronika e përkthime), ka botuar edhe librin përmendore “Lufta e Vlorës”, një enciklopedi e trimërisë, një shembëlltyrë se si shkruhen ngjarjet e historisë…  Ago Agaj ndrroi jetë me 24 dhjetor 1994, në Clearwater të shtetit Florida, në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, në moshën 97 vjeçare. Gati një shekull jetë në shërbim të Shqipnisë etnike…